Egun Aitor, zer moduz?

Ondo, bai, ezin kexa.

Zure ekimenez sortzen da Harria, ezta?

Bai, atzean dagoen pajeo filosofiko dena nirea dela esan daiteke, baina lanketa denon artean egin dugu. Letra eta kantu ia guztiak nireak dira, baina denak ez, eta lagun asko ibili dira diskoan bueltaka. Bergara, Iruñea…

Fiachras edota Bizardunak taldeetan ikusi zaitugu aurretik. Bien arteko uztarketa bat dela esan daiteke Harria?

Bai, izan daiteke. Folk ukitu batzuk baditu, rocka ere badu pixka bat, nahiz eta aurretik zegoena folkiagoa zen akaso. 

Hausnartzera eramaten gaituzten kantuak dira. ‘Garena’ kantuarekin, esaterako, zure musikako bilakaerari buruz galdetzeko modukoa iruditu zait. Hau da, norberak atzera begirakoa egiteko aukera ematen duela abestiak.

Ni Bergaran hasi nintzen Faktoria 77 deituriko talde batean, segidan Brigada Criminalen eta horrek tiroi pixka bat eduki zuen, baina aspertu egin ginen punk-rock raka-raka horrekin. Beste gauza batzuk ezagutzen ere hasi ginen, tartean folka bera, eta gitarra aldetik beste gauza batzuk egiteko aukera ematen dizu soinu aldetik. Ni beti atzera begira ibiltzen naiz, musika aldetik ez dago berrikuntza handiegirik.

Disko batek ez badu sakontasunik, mami trinkorik, hitzetan edo modu filosofikoan besterik ez bada ere, estilo honetan ezin zara berritzailea izan. Horregatik harritzen nau jende askok ingelesez abesten duenean, guk ere egin izan dugu, baina jende euskalduna ingelesez kantatzen ikustea publiko erdiak ulertu ere egiten ez duenean… ez dakit bada. 

Tarte bat badela kritikarako, alegia.

Ni neure buruarekin kritikoa banaiz. Ez da gurea hobea denik edo ez, baina esaten dudanak eta sortzen dudanak sakontasun bat eduki behar duela uste dut, estilo hauek oso entzunak direlako. Eta altuera hauetan ez naiz trapa sortzen hasiko. Autotuneak saturatu nau pixka bat, baina badira oso gauza interesgarriak hortik ere.

‘Saturno’ kantuak badu Ennio Morriconeren soinuarekin halako gertutasun bat.

Ideia akaso bai, country kantu azkar bat neukan buruan, baina gero polikiago geratu zen. Eta titulua beste istorio batetik dator. Niri alkimia asko gustatzen zait eta Saturno alkimian elementu batek gorpuzteko bidean pasatzen duen lehen esfera, lehenengo planeta da. Hortaz, diskoko lehen abestia zenez, intro bat zenez, alkimiarekin lotura hori egin nahi izan dut.

Hortaz, badago mistikotasun hori diskoan ere.

Alkimia esoterikoa da %100ean eta mistikoa ere bai, jakina.

Nik alkimisten zerak irakurtzen ditudanean, beste mundu batetara noala iruditzen zait. Alkimiaz irakurri egiten duzu edota praktikan jarri ere bai?

Nik laborategi txiki bat daukat, baina ez naiz alkimiako mailetara iristen, horiek oso potenteak dira. Baina landareekin eta halakoekin ibiltzen naiz.

Musikan ere batzuetan alkimista izan behar da.

Eta bizitzan ere bai. Azkenean hitz potoloekin lotzen du, baina lurrera ekarrita ez da hain gauza berezia. Gauzak transmutatzea, aldaketak egitea eta hobekuntzak lortzea, perfekziorako bidean.

Horregatik esan dut, musikan ere horrela ibiltzen zaretela asko.

Gustatzen zaizun gauzak egitea, erronka berriak bilatzea… ez aspertzea garrantzitsua da.

Haritz Artola ere diskoan lagun izan duzu ‘Hau dena bukatzen denean’ abestian.

Bizi guztia daramat harekin musikan, Ataunen Unidad Alavesa sortu zuen arte. Kantu hau egin nuenean bere ahotsa etorri zitzaidan burura. 

Eta abestia sortzerakoan, zer izan zenuen buruan.

Pandemiako gauzak. Asko entzuten zan dena bukatzean gauza asko egingo genituela, pertsona hobeak izango ginela eta abar luze hori, ezta? Bada, argi geratu da ezetz, mundua noraezean doala. Pandemia garaian arraroak iruditzen zitzaizkidan gauza asko ere hor daude, gobernuek nola erabili gaituzten animalia gisan eta abar. Hori guztia dago atzetik.

Bukatu behar den hori zer den ere zalantzan jartzeraino.

Noski, horrela da. Hau dena bukatzen denean hilda egongo zara eta kito, ez baita sekula bukatuko gerra hau. Badakigu non sartuta gauden. Mantra bat sortu zen pandemia garaian eta hortik dator guztia.

Folk balada bat da, baina gitarran eta hainbat soinu berez entzuten dira.

Pedal steel gitarra bat da, Ekaitzek erosi zuen eta probatzen ibili ginen. Gustura aritu ginen, berde samar zebilen orduan, baina txukun geratu zen. Gero efektuekin eta asko janzten da. Baina izatez, melodia eta errepika indartsuak ditu abesti honek. Eta Artolaren laguntza, badakizu, sekulako presentzia ematen dio kantuari.

Atzetik datorren ‘Gaua’ kantuak grunge ukitu bat du, letra nostalgiko samarra… «Azido lisergikoa» aipatzen da bertan, alkimista jarriz berriz.

Hau juerga garaiko kontuetan oinarritzen da. 25 urte dituzunean juergak sekulako zentzua du zure bizitzan, zentzu pleno bat, eta hogeitamaluzerekin ohartzen zara ez duela zentzurik, txorrada mordo bat esaten pasatzen duzula gaua hurrengo egunean sekulako biharamunarekin egoteko. Eta oraindik ere egiten dugu, eta pozik, eta maite dut gaua, baina azkenean kartzela bat bihurtu zen garai haietan gaua, eta guk sortzen ditugu kartzela horiek. Munduko gauzarik onena dela uste duzu eta askatasunaren izenean kartzela bat sortzen zabiltza zure buruari. Gero elektronika pixka bat sartzea nahi izan nuen, Primal Scream eta hauen kutsua izan zezan. Eneko Balzategik sartu zuen hori eta pare-parean asmatu zuen. Gustu handia duela esango nuke. Oinarriak oso sinpleak dira gainontzean abesti honetan, nik grabatuak, Adolfo Alcocerrek gitarrak sartu zituen eta beste dimentsio bat eman zion kantuari.

Aipatutakoaz gainera, punk-rock pixka bat ere badu… Gauaren sintesi sonoro bat bezala ulertu behar da kantua?

Bada ideia hori zen pixka bat. Ez diskotekerora gertutatzea, baina bai dantzagarria izatea. 

Eta Hadesen atea ere aipatzen da kantuan, infernuko atea alegia.

Noski, azkenean juergan ibili garenok badakigu gauzek ez dutela ondo bukatzen. Juerga asko egiten duzunean, bukaeran arazoak sortzen dira, tontakeria asko egiten dira, burua joaten hasten zaizu, egin duzuna ez gogoratzea… eta hori da Hadeseko atea. Eta jende asko ez da ateratzen hortik eta denok dauzkagu lagunak kartzela hortan kateatuta geratu direnak, eta drogekin arazoak dituztenak. Zulo beltz hori gertutik ikusten duzunean, hobe Hadesen atean geratu eta ez gurutzatzea. Hor dago kantu honen funtsa.

Zenbat aldatzen den une batetik bestera diskoa.

Bai, horrela pentsatu nuen, gora eta behera. Gainera, gaur egun diskoa ez denez osorik entzuten, hasierak potentea izan behar du. Kañero bat eta suabe bat tartekatuz ibili naiz eta bukaeran estilo nahasketa bat egin dut. Baina hasieran behar zuen kantu indartsuak, jendea ez baita iristen hamabigarren kantura. Nahiz eta nire ustez diskoko kanturik onena hura den.

Zuk diskoak hasi eta buka entzuten dituzu, edota kontsumo molde horren biktima bihurtu zara?

Beno, orain denbora askorik ez dut hartzen, baina diskoak hasi eta buka entzutekoa naiz beti. Gainera, diskoko azken kantuak normalean bereziak izaten dira eta ni ere horretan saiatu nintzen.

Aldaketarena aipatu dut, ‘Kabia’ kantua goxoa delako. Gitarra klasikoa bikain jota entzuten da.

Nire anaia Joxebak jo zuen. Gaizkak kontrabaxua eta Domentxek bibolina jo du. 

Esan dudan moduan, izen pila bat daude atzean. Edizio fisikoa eskuratzen ez duenak, informazio asko galduko du bidean.

Bai, informazio guztia bertan dago emanda, aitortza denak egin nahi nituen eta sare sozialetan eta abar ez nuen ikusten horretarako modurik. Gu disko fisiko zaleak izan gara beti, nik, gainera, biniloa aterako nuen gustura, baina oso garesti irteten da, plazo oso luzeak dira eta guk zuzenean joko dugu, baina askorik ez. Eta biniloak hor saltzen dira gehien. Etxean baditut 300 binilo garajean eta ez ditut gehiago pilatu nahi bertan.

Abestira itzuliz, Benito Lertxundik abestu izan balu, haren abesti bat dela esango nuke. Izan zara haren zalea?

Ez asko egiari zor. Mikel Laboa eta Xabier Lete asko, baina Benito Lertxundiren oso zalea ez naiz izan, kanturen bat badut gogokoa, baina errespetu handia diot. Azkenean abesti hau kantu oso folka da eta horregatik esango zenuen akaso. Kantua gure aitari eskeinia dago eta horregatik dagoa anaia gitarra joz eta berak jotzen duen zati horrek, klasikokoak, akaso ez du lotura askorik atzetik datorrenarekin, baina sartu behar zuen anaiak. Irlandara begira bizi gara folka lantzerakoan Euskal Herrian egiten den folkari begira egon baino, ez dudala esan nahi ez dela interesgarria, baina ñoñotasun horretan ez nuen erori nahi. Ez dut esan nahi Euskal Herriko folk dena gisa horretakoa denik, baina egon da tendentzia bat horretan jausteko. 

Kantuak sortzerakoan zuk eramaten duzu lehen ideia eta gero gainerakoa lantzen zoazte, edota buruan nahikoa argi izaten duzu abesti bakoitzak zer behar duen?

Kantu batzuetan bai eta beste batzuetan ez. Estudiora nahikoa zabalik joan nahi genuen, dena oso itxita eraman gabe. Abesti honen kasuan oso argi neukan dena, baina Fredi Pelaezek ekoizpen lana egitea nahi nuen, bere eskua asko gustatzen zaidalako. Produkzio klasikoa, ez orain egiten diren modukoak. Lehen ameriketan diskoak ekoitzi egiten ziren eta ekoizle bakoitzak bere bidera eramaten zituen kantuak, hemen nik grabatu izan dudanetan ez da ohikoena. Estudioan grabatu egiten da eta kitto, ez da egoten esku bat kantuak bideratzeko. 

Fredik, beraz, eskua sartu du.

Bai bai, asko gainera. Bide horiek aukeratzen zituena bera zen. Pottoko estudioa zerbaitegatik aukeratu genuen, konfiantza handia dut Fredirengan eta diskoa egin aurretik beldur asko nituen nire baitan. Disko hau egin arte ez naiz ahots nagusia izan eta Fredirekin konfiantza badudanez, horregatik joan nintzen hara, ezin izango nintzatekeen beste toki batean aritu. 

Eta egurra ematen zizun edo ez?

Beno, bastante ondo. Fredik beti ematen du egur pixka bat.

Hori izaten da ekoizle baten lanean akaso zailena.

Bai, beti egoten dira gorabeherak. Baina ekoizle bati zurekin lan egiteko eskatzen diozunean, berarengana moldatzen ere jakin egin behar da. Noski, zerbait ez bazaizu batere gustatzen, saiatzen zara hortik alde egiten. Baina Frediren irizpideak eta gustu musikalak eta nireak oso antzekoak dira eta musika mota hau oso ongi menperatzen du. Oso klasikoa da alde horretatik eta uste dut asmatu duela. 

‘Añubean’ kantuan rock klasikora egiten duzue salto, koral interesgarri bat duena. Baina esaten den gauzen artean bada esaldi polit bat: «Gure kartzela erromantiko honetan ezer ez da betiko».

Ekaitzek eta bidelapurretako bere sozio batek egin zuen letra, beraz, atzean dagoena ez dakit oso ondo esplikatzen. Berak abestu zuen, gainera. Hortaz, ezin dizut gauza askorik esan letrari buruz. Rock kontuetan 60-70etara egiten dugu salto, koro potente batekin. Halakoak ongi etortzen dira diskoetan, baina gehiegi gabe.

Instrumentuak ere zer dira, garai hartakoak edo berriagoak?

Bada disko honetarako saiatu nintzen instrumentu zaharrak bilatzen. Horretarako Arza anaiak marabilla bat dira. Ludwig bateria bat utzi zidaten 60etakoa, 69ko Fender Precission bat… eta oinarria horrekin dago egina, traste zaharrekin. Gero gitarrak eta denetarik ditugu, akaso ez dira zaharrak, baina onak bai tartean. Baina oinarria zaharra da eta hori ona bada, kantua ere halakoa izaten da. Frediren Hammonda ere 50etakoa dela esango nuke.

Gero instrumentuak bueltan ematea kosta egingo zen.

Frediri batez ere, bera maitemintzen da gehien. Baina beno, hor daude, berriz ere eskatuko dizkiegu Arza anaiei, lagunak dira eta.

Soka sekzio oso indartsua du ‘Hil edo bizi’ kantuak. Bururatzea soilik, sekulakoa iruditzen zait. Nola hasten zarete elkarketa hau osatzen?

Hau balada bat zen hasiera batean. Fredirekin kantuak antolatzen hasi ginenean diskorako, soka sekzioarena etorri zitzaigun burura, diskoan denetarik dagoelako baina hori ez. Horrela hasi ginen, Bergarako Orkestrarekin harremanetan jarri nintzen eta, baiezkoa jaso ostean, Seminarixoan denek elkarrekin grabatzea nahi nuen. Baina datak eta badakizu zer izaten diren eta ideia hori bere horretan ezin izan zen gauzatu. Hortaz, haietako batzuk Frediren estudiora etorri ziren eta biolinak, biolak eta biolontxeloak atalka grabatu genituen. Konponketa Fredik idatzi zuen. 

Eta berriz ere anaia sartu zenuen kantuan.

Bai, gitarra klasikoarekin. Lehenengo bertsioan anaiak gauzatxo bat egiten zuen eta, gero aldatu dugun arren, hor jarraitzen du. Akustikoa ere jotzen du Ekaitzek, bi hatzekin, melodia printzipala sorreran zen bezala joz.

Kantuen hitzekin ez dakit nora eraman nahi gaituzun, baina niri bakardadean dagoen pertsona bat etortzen zait burura. Hori bai, dementziaren bat, gaixotasun larriren bat… duen norbait irudikatzen dut.

‘Gaua’ kantuan bizi izan zen pertsona horren eta bere Maitane bikotearen istorioan dago kokatuta pixka bat. Ostiralero eta larunbatero kokaina kontsumitzen dabilen bat, kokainomanoa da? Ez da nire kasua eta ez zen nire kasua. Edota ostegunetik igandera alkohola edaten duen bat ez da gaixoa? Pertsona hori hor murgilduta zegoen, gero Maitane agertu zan eta horretaz hitz egiten du, amodio kantu bat finean.

Kantu hain pertsonal bat kaleratzeak badu arrisku puntu bat eta bada erronka bat.

Eta biluzte bat ere bai. Beldurra ematen dit jendaurrean azaltze honek, baina eginda dago eta aurrera. 

Instrumentazio zabalaz hitz egin dugu, baina ziurrenik denetan bitxiena theremina izango zen.

Aurretik ezagutzen nuen eta hemen erabili duguna ez da theremin klasikoa, simuladore bat erabili dugu. Frediren kontua izan da hori.

‘Amildegian’ kantuan entzun dugu instrumentu hori. Abestia bera, nahikoa etsigarria iruditu zait, letrari dagokionez, nahiz eta musikalki guztiz kontrakoa den. Errealitatea bera ere askotan horrela izaten da, ezta?

Bai, hala da. Kantu hau idazterakoan Arantxa Tapia asko etortzen zitzaidan burura. Beren trena eta beren zementuzko herri ereduan. Beno, lehen hori eta orain eoliko eta eguzki-plakaz bete nahi dute dena. Bergaran Karakaten egin nahi duten proiektua, harri megalitikoak kenduz, Deskargatik helizeak eraman ahal izateko bertaraino errepide bat ere egin nahi dute… Eta, Lezetxikin ere ikusi genuen zer pasa zen. Dena txikitzen dabiltza.

Deskargatik Karaketarainoko bidea egin nahi dute?

Noski, Gorlatik ezin dituztelako helizeak igo. Hortaz, hamabi metro zabaleko bide bat edo egin nahi dute. Baina tira, kontua da mila proiektu daudela eta, dirudienez, orain energia gastatzen dugun… Azkenean betikoek ordaintzen dugu, mendirik gabe geratuko gara eta gero berriz ere gaixotzen hasiko gara, pandemiak etorriko dira… eta horrelako kontuak. Etsigarria dela esan duzu, bada oso etsigarria da.

Musikalki surf ukitu bat ere badu. Nahiz eta lankideon artean Itoiz ere etorri zaigun gogora.

Ekaitzen konponketa bat da eta kantua aldatu egin zen. Izan daiteke diozun hori ere egotea. Abestiaren erdiko zatia nahikoa psikodelikoa da, erori egiten da berriz ere gora egiteko. Denetik pixka bat badu.

Denetik pixka bat horren adibide, ‘Erantzun bat’ kantua, diskoko countryena ziurrenik.

Bai, kantu countrya da, Ekaitzena. Kantuan galderen erantzuten bila badabil protagonista, baina ez dakigu zeren bila dabilen. «Cien gaviotas donde irán» moduan da hori, Mikel Erentxunek zioen bezala.

Zuk entzun izan duzu Mikel Erentxunen musika?

Kantu hori nork ez, nahi gabe bada ere. Baina ez, ez dut gogoko. Dena dela, kantu horren letra eta ahotsa kenduta, izugarri gustatzen zait. Esango nuke Mikel Erentxunen kantu batzuen oinarriek badutela bere puntua. Kantu horri letra aldatu eta beste modu batean abestuta, ondo egongo litzateke, agian. Baina kantu horrek dagoeneko aspertu egiten zaitu, hainbestetan entzun eta gero.

Zurera itzuliz, badu halako bukaera kaotiko bat. Letra gehituta, zer da esan nahi dena, mundua zakutik hartzera doala edota dagoeneko ez duela erremediorik?

«Finis gloriae mundi», munduko gloriaren bukaera. Kaos horrekin hori irudikatu nahi da, bide horretan goazela, lehertzera doala guztia. Munduak daraman norabidearekin nazkatuta nagoela adierazi nahi nuen. Eta, gero, bada izen bereko liburu bat ere publikatu zuen alkimista batek eta iluntasun hori pixka bat bilatzen, bada kantuaren ideia hortik etorri zen.

‘Iluna eta argia’ kantuan, ilunetik argira goaz eta gero berriz ere ilunera itzultzen da. Jolas horiek ere atsegin dituzu.

Bai, halako kontrak egitea gustatzen zait. Kantua hasieran oso iluna da eta bukaera kutsu latino-kubatar batekin ematea polita geratu dela uste dut, baita zuzenekoetan ere.

Bigarren gitarrak zerbait berezia badu.

Hori Adolfok egin zuen zerbait da. Afinazio ireki batean dago gitarra, Touareg munduko afinazio bat da. Adolfo sekulako artista da eta beste toki batetara eraman zuen kantua zeharo. Zigor Martinezek saxofoia eta Asier Elorzak tronpeta ere gehitu diuzte abesti honetan. 

Estudiora joan eta jendea bertaratzen ibili da edota kantuz kantu eta beharraren arabera mugitu dira?

Banaka etortzen joan dira berek jo behar zutenaren arabera. Elorza, esaterako, bi kantu jotzera etorri zen. Hortaz, egunak haien arabera jartzen genituen.

Zuzeneko gutxi esan duzu dituzuela.

Lehendabiziko biak eta gero Ekinez Jaialdian ere aritu ginen. Azkoitiko Matadeixen, Igorreko gaztetxean Unidad Alavesaren bira amaieran, Bilboko Nave 9n, Oñatiko gaztelekuan… horietan ibili gara. Baina denboraz ere ez gabiltza soberan, Maitane eta biok bikotea gara, ume txiki bat badugu eta kontzertuetara joateko beti norbaitekin utzi behar da umea. 

Hala ere, irailaren 15ean Deban izango gara eta gero gerokoak.

Laster oholtzara igoko duzue, hortaz.

Laster, badabil bidean dagoeneko.

Diseinu dotorea egin duzue eta alkimiarekin lotura duela esango nuke.

Bai bai. ‘La gran obra’ deitzen zaion horrekin lotura du. Ez da alkimiarekin lotura duen disko bat, baina ba atzean baduela hortik ere. Hortaz, irudi hori eman nahi izan diot eta sinbologia alkimikoa ere asko gustatzen zait. Hortaz, ideia global bat ematearren joan da hortik guztia.

Bukatzeko, ‘Bat’ kantuan aipatzen den batasunaren miraria. Mirari hori emango da?

Ikusiko dugu, hiltzen garenean akaso. Edo lehenago ere jabetuko gara.

Hil arte bizi.

Hori, fijo.