Zer moduz zaude, Ilargi?

Oso pozik egia esan, aurrerapauso bat badelako, nahiz eta aurreko lanarekin ere oso pozik geratu nintzen Ikerrekin egindako lanarekin.

Pablo Novoa izan da diskoaren ekoizlea. Nondik nora  sortu da harremana?

Bada, Haritzekin [Harreguy] jarri nintzen harremanetan berak egindako diskoen soinua asko gustatu zitzaidalako. Konponketak egiteko norbait behar nuela esan nion eta berak Pablo Novoarekin egin zuen guztia. Pertsonalki ez naiz harekin egon, dena Internet bidez egin dugu, baina abestien nondik norakoa eta buruan neukana kontatzen nion eta gozatua izan da, guztiarekin parean asmatzen zuelako Pablok.

Diskoari ‘Beldurrarekin dantzan’ eman diozu izena. Beldurrak gainetik kendu ezina da adierazi nahi duzuna?

Txikitatik oso beldurtia naiz, nahiz eta ausarta ere banaizen. Arte dramatikoa ikasten dut eta artea beldurrak kanporatzeko bidea izan daitekeela ikasi dut, besteak beste. Hortaz, beldurren inguruan disko bat egitea bururatu zitzaidan, ea modu horretan arintzen ziren. Zerrenda luzea zen, baina horietatik abestu nitzakeenen inguruan sortu ditut abestiak.

Zuri mesede, baina besteei ere egin diezaieke mesede halako gai bat lantzeak.

Bai, beldurrak nahikoa unibertsalak direlako. Edonori abesti baten bidez lagundu diezaiokezu beldur bat kanporatzen edota beldur bat identifikatzen.

Gitarrak kenduta, dena elektronikoa da, ezta?

Lehenengo diskoan ez nuen elektronikarik nahi. Baina gerora kontsumitu dudan musikan, izan musika garaikidea edota lehenago sortua, elektronika bazegoela ikusten nuen. Sinte eta abarrek, elektronikak orokorrean, atmosferak sortzeko aukera ematen zuela ikusi nuen eta hori da disko honetan bilatu dudana.

Giroak sortzea, alegia.

BBai, arte dramatikoan hori ere ikasi dudalako. Antzerkia edo musika hautatzeko ataka estuan aurkitu nintzen une batez, baina biak uztartzea nahi nuen eta ez musikalen formatuan. Hala, espazio esperimentala deituriko ikasgaian jabetu nintzen antzerkia eta musika uztartu nintzakeela. Abestietarako istorioak sortu eta kantuen bidez kontatzen saiatzen naiz, baina horretarako atmosferak behar nituen eta horregatik hartu dut bide hau disko honetarako.

Artearen diziplina anitzak uztartzea da zure nahia, beraz.

Kontzertuetan eta gauza bera egin nahi dut, uneoro esperimentatzen nabil eta ea noraino eramaten nauen guzti honek.

Aktore eta musikari direnak izan dituzu erreferente?

Etiketatu egiten gaituzte, baina ez du zertan. Fariba Seikhan ere hor dago, adibidez, aktorea dena baina abestu ere egiten duena. Baina nik ez dut nire burua toki batean ikusten, arteak asko mugitzen nau eta mundu zabal horretatik mugitu nahi dut.

Abestiak nola sortu dituzu?

Gitarra izan da beti abiapuntua. Ez dut estilo batean pentsatzen, kantuak berak eramaten nau bide batera edo bestera. Gainera, batzuetan, koloreekin lotzen ditut abestiak, hori ere akaso bitxia da.

‘Zurekin’ kantuan Juan Ramon Makuso izan duzu laguntzen.

Bai, nire osaba da, poeta. Abestia iritsi zitzaidanean ez nuen oso ongi ulertzen, baina melodia bat sortu nion. Gero bizitzan aurrera joan naizen heinean, aitaren heriotza ere iaz jasan nuen, agur esatearen beldur horren inguruan ari zela ulertu nuen. Hortaz, diskoan sartzeko beharra sentitu nuen. Askotan ez dira ulertzen gauzak zure bizitzara iristen direnean baina, gero, argitzen da dena. Beldur handia ematen dit heriotzak eta besteen heriotzaren aurrean sortzen denak, ‘intensita’ naiz kontu horrekin, beldur denak handiak direlako niretzat.

‘Txotxongilo’ kantuan matxismoa eta artea uztartu dituzu, kantu ilun bat sortuz. Nor da munstroa?

Munstro horrek izen-abizenak ditu, benetako gertakizun batean dago oinarrituta, baina ezin da oraindik izenik esan. Arte eszenikoetan botere abusu eta sexu abusuak ematen dira eta Sevillako kasua salatu dugu berriki Dantzertin bertan. 

Sinbolikoki kontatzen dut nola irakasle edota zuzendari batek manipulatzen zaituen bere botere lekutik abusuak eginez eta sexualitatearen bueltan marra asko gainditzen dituztela. Askotan erasotzailea identifikatzea kosta egiten da, manipulatu egiten gaituztelako eta horregatik da ‘Txotxongilo’ izenburua. Baina sokak apurtu eta aurrera egitea lortzen dugu eta hori da azpimarratu nahi dudana.

Buruz indartsu sartu behar al da halako eskola batean?

Bai, abusuak askotan gertatzen direlako. Horretaz doa pixka bat ‘‘El techo amarillo’’ dokumentala. Psikologikoki oso indartsu sartu behar zara halako eskola batean, eta, emakumea bazara, tamalez, beti alerta egoeran egon behar da. Askotan gauza hauek ez dira kontatzen, arrakasta duten zuzendariak direlako, gizonezkoak, eta, denok dakigun arren nor den, kosta egiten da salatzea. Baina ahalduntzen ari gara eta salatzen ere bai. Hala ere, jende askok prestigioa duenaren alde egiten du, nahiz eta azaroaren 25ean edota martxoaren 8an emakumeen eskubideen defentsan Instagramen post bat jarri. Hipokrita asko dago. 

Gitarra akustikoa sartzen da ‘Dominazioa’ kantuan eta hortik aurrera geratu egiten da diskoan. Zerbaitengatik?

Kantuan ipuin giroa sortzeko sartu genuen akustikoa, eta diskoaren erdian kokatzen da entzuleari atseden moduko bat emateko, nik ere eskertzen dut.

Ahalduntze kantu moduan ulertu dut.

Abestiak distopia batetik utopia baterako saltoa egiten du. Distopiak noraino irits gaitezkeen ikusteko balio dezake, gizartean dominatuta gaudelako, boterea bertikala delako. Baina utopia bat erakusten dut, aurrera jarraitzeko indarra ematen duelako; itxaropena sortzen duen egoera bat sortu nahi izan dut. Filosofia eta politika maite ditudan gauzak dira, nahiz eta oso aditua ez naizen.

Artea ulertzeko garrantzitsua izan daiteke, ezta?

Politika garrantzitsua da. Inguratu egiten gaitu eta dena da politikoa, alderdikeriatan sartu gabe. Maitasuna bera ere politikoa da.

Diskoa ixten duen kantua, ‘Uholdeak’, emozio uholde bezala ulertzen dut.

Esan dudan moduan, intentso samarra naiz eta, bide horretan, kantu honen bidez nire buruari emozio batzuen aurrean laguntza eskatzea garrantzitsua dela erakutsi nahi nion. Askotan laguntzarik eskatu gabe indartsuagoak garela uste dugu, baina ez. Hori bai, gure emozioekin ingurukoei zapaldu gabe ibili behar dugu. Baina lagun edota profesionalei laguntza eskatzea, beharrezkoa da.

Zenbat hartualdi egiten zenituen abestiko?

Auskalo, bukaerarako ezinean geratzen nintzen.

Noiz grabatu zenuen diskoa?

Urrian grabatu nuen. Haritzekin 2021eko abendutik neukan hitz eginda grabatzeko eta konponketena lasai hartu genuen. Baina irailean grabatu genuen bideoklipa, urrian diskoa eta abenduan Durangoko Azokan zegoen diskoa. Estresagarria izan zein hein batean. Diseinua nik neuk egin nuen, prekario samarra delako artearen mundua gehiegitan. Argazkia bera ere nik egin nuen, auskalo zenbat hartualdirekin eta edizioaren laguntzaz.

Jabetzen naizena da zu lanean, aurrean kokatzen zaren arren, atzean dagoen lanari erreparatuz ibiltzen zarela.

Bai, zuzendari lana gogoko dudala ohartzen naiz. Kanpoko begirada hori eta hausnarrean ibiltzea asko gustatzen zaidalako. Guztiari zergatia bilatzen ibiltzen naiz, nahiz eta intuizioari jarraika ibiltzen naizen askotan. Baina zergatia bilatu arte ez dut etsitzen, eta obsesiboa ere bihur daiteke pixka bat. Dena kontrolpean edukitzea gustatzen zait, nahiz eta inguruko guztiei askatasunez eta beren espazioa errespetatuz utzi diedan lanean. Asko galdetzen dut, baina ikasi ere horrela ikasten dudalako da.

Kontzertuetarako taldea ere osatu duzu, nolakoa izan da bidea?

Lezoko Kilometroen baitan abestu nuenean, Durangoko Azokako Ahotsenean abesteko hautatua izan nintzela mezua jaso nuen. Hortaz, ‘solomusicos’ deitzen den webgune batetatik Manu Ruforekin jarri nintzen harremanetan. Berak esan zidan gitarra-jotzaile eta bateria-jotzaile bat ezagutzen zituela. Mikel ezagutzen nuen, Tio Teronen semeak taldetik, Tritones taldearekin diskoa atera du orain. Haien ‘Algo mejor’ kantuaren bideoklipean ere hartu dut parte. Eskarmentu handiko musikariak dira denak ere eta entseatzen asko ikasten nabil.

Kontzertuena nola dago? Zornotzan izan zinen adinkideekin halako ekimen berezi batean.

Bada, oso zaila dago kontua. Programatzaile asko ez dira animatzen jende berria kontratatzera eta gauza hauek ez dira errazak. Orain Artemaneko Iker Barandiaran ari zait laguntzen, baina kosta egiten da. Zornotzakoa, berriz, oso polita izan zen, adin beretsuko musikariekin harremanak egiteko balio izan zigulako. Dena dela, eskarmentu handiko musikariez inguratu naiz taldea osatzeko eta asko ikasten nabil.

Halako proiektu mardul batean nolatan sartu zinen bakarrik?

Ingurukoen babesa beti izan dut. Antzerkia betidanik maite izan dute eta etxekoek lagundu didate beti, baita gitarra ikasteko eta kantu eskolak hartzeko ere. 

Askotan nire buruari galdetzen diot ea ondo noan, baina ingurukoek esaten didate ez dramatizatzeko egoera eta jarraitzeko egiten ari naizen horretan. Gainera, zuk artea sortzeko beharra baduzu eta ez baduzu egiten, barruan sor  daitekeen korapilo horrekin bizitzea oso gogorra izango dela iruditzen zait.

Itzuli nahi zenuke haurtzarora?

Bai, nerabezarora ez, baina bai haurtzarora. Buruan fantasia asko nituen eta lagun irudikari bat ere baneukan. Oso zoriontsua nintzen, baina orain ere banaiz.

‘Gorroto’ kontua modu goxoan kontatzen duzu, baina drama gogor bati buruzkoa da. Benetakoa istorioa da?

Nik ez dut nire azalean bizi izan, baina ama torturatua izan zen Guardia Zibilaren eskuetan egon zenean. Ez da bere benetako istorioa kantukoa, baina gerora asko ikasi dut eta dokumentatu naiz gaiaren inguruan. Politikoki asko eragin dit etxean tortura horrela bizi izanak, asko hitz egin dugulako torturaren inguruan.

Eskola garaian desberdin bezala tratatu zintuzten inoiz?

Bai, markatu ninduen horrek, baina uste dut ez nintzela kontziente momentuan bertan, oso barneratuta geneukalako guzti hori. Herriko Tabernan argazkiak ikusten nituenean, pentsatzen nuen ni izan nintekeela hor paretan argazkian egon zitekeena. Txikitan eztabaida dezente izaten nituen naziotasunaren inguruan, Euskal Herriaren izaera aldarrikatuz eta abar. Torturaren gaiarekin, ordea, ez nuen halako eztabaida eta gorabeherarik izaten.

Sufrimendu hori askotan ahantzarazi egin nahi da, ezta?

Torturaren gaia uste dut tabua dela eta jende gaztearen artean askotan ahaztu egin dela Guardia Zibilak eta GALek egin dutena. ETA da beti demonioa eta ez da sekula hitz egiten zergatik sortu zen eta horren guztiaren inguruan. Gaiaren inguruan hausnartu behar genuke gazteok eta ez dugu egiten.

Ez zuk ez zure amak ez duzue biktima gisa errekonozimendurik izan.

Bai, hala da. Egun, gainera, gazte asko Ertzaintzan sartzeko bidean jarri da eta nik nire txikitako beldur handi bat horien inguruan bizi izan dut. Eta bakoitzak nahi duena egin behar du, e? Baina nik txikitan karga asko ikusi nituen, gehienetan zergatik ari ziren kargatzen jakin gabe. Eta beldur hori ere badago nire baitan gordeta.