Goizalde hartan, Altzako etxe batean, Guardia Zibilak Mikel Zabalza autobus gidaria atxilotu zuen, beste lau lagunekin batera. Denak ETArekin lotu zituzten, inolako froga publikotan oinarritu gabe. Intxaurrondoko kuartelera eraman zituzten. Handik ordu batzuetara, atxilotutako batzuk askatu zituzten, tortura salaketak eginda. Mikel Zabalza, ordea, ez zen berriro azaldu.

Hurrengo egunean, Guardia Zibilak azalpen bat eman zuen: Zabalzak ihes egin omen zuen Endarlatsan, guardien zaintzapean, eskuburdinak jantzita, eta Bidasoan ito zen. Bertsio hori izan zen urte luzez administrazioak eta estatuak ofizialki babestu zutena.

Bertsio ofizialaren inkoherentzia: kontakizun bat, hutsunez betea

Hasieratik bertatik, bertsio ofizialak ez zuen sinesgarritasunik. Guardia Zibilak esan zuen Zabalzak ostikada bat eman, ihes egin eta ibaira jauzi egin zuela. Baina kontakizun horrek hutsune larriak zituen: Zabalzak ez zekien igeri egiten, Endarlatsako orografia ez zetorren bat azalpenarekin, eta agenteen deklarazioek elkarri kontra egiten zioten.

Gainera, inork ez zuen azaldu nola ihes egin zezakeen pertsona batek, eskuburdinak jarrita, zaintza zorrotzean zegoen bitartean. Paco Etxeberria mediku forentseak urteetan zehar azpimarratu duen bezala, “kontakizun hori ez da fisikoki posible”. Bertsio ofiziala, hortaz, ez zen okerra bakarrik: gezurrezkoa zen.

Orduak: dokumentuetan agertzen ez den denbora

Kasuaren puntu ilunenetako bat ordutegiena da. Dokumentu ofizialen arabera, 03:52an irakurri zizkioten eskubideak Mikel Zabalzari, eta sinatu egin omen zuen. Baina 04:40ko agirietan sinadura hori desagertzen da. Hortik aurrera, hutsune oso bat dago.

Intxaurrondoko kuartelean ez dago atxilotuen sarrera-irteerak jasotzen dituen erregistrorik. Ez dago idatzita zer gertatu zen ordu horietan, ezta Mikel Zabalza noiz, nola eta zein egoeratan atera zen kuarteletik ere. Abokatuen esanetan, hutsune hori funtsezkoa da: tarte horretan gertatu zen guztia estali egin zelako.

20 eguneko desagerpena: bilaketa, kalea eta presioa

Mikel Zabalza desagertu zenetik, hogei egun luze igaro ziren haren gorpua agertu zen arte. Denbora horretan, familia, lagunak eta herritar ugari aritu ziren bilaketa lanetan, Bidasoa inguruan eta inguruko herrietan. Kaleak mobilizazioz bete ziren, eta kasuak dimentsio sozial handia hartu zuen.

Donostiako DBuseko langileek protesta sinboliko baina indartsua egin zuten: autobusetan pankartak jarri zituzten galdera zuzen batekin, Non dago gidaria? Galdera horrek herritar askoren sentipena laburbiltzen zuen: zerbait larria gertatu zen, eta azalpen ofizialak ez zuen balio.

Autopsiak eta gezurra datu gisa

1985eko abenduaren 15ean agertu zen Mikel Zabalzaren gorpua Bidasoan, orain dela 40 urte. Bigarren autopsiak datu erabakigarria eman zuen: haren urdailean ez zegoen diatomearik. Horrek heriotzaren kausa nagusi gisa aipatu zuten itotzea baztertzen zuen.

Hala ere, informazio hori ez zen behar bezala zabaldu, eta urte luzez estatuak itotzearen bertsioari eutsi zion. Paco Etxeberriak eta beste adituek geroago aztertu zituzten txostenak, eta ondorio bakarrera iritsi ziren: Mikel Zabalza ez zen uretan hil, eta heriotzaren arrazoia torturarekin lotuta dago.

Abokatuak: egia bilatu zutenak eta egia oztopatu zutenak

Kasu honetan, abokatuek paper erabakigarria izan dute, baina ez norabide berean. Alde batetik, Iñigo Iruin, familiaren abokatua, egia argitzeko borrokan aritu da lau hamarkadaz. Bestetik, Jorge Agote, Guardia Zibilaren defentsako abokatua, bertsio ofiziala sostengatu eta ikerketa sakon bat egitea oztopatu zuen.

Iruinek behin eta berriz salatu du ikerketa judiziala ez zela benetakoa izan. Hamabi epailek hartu zuten parte instrukzioan, baina askok ez zuten inoiz gertalekua bisitatu ere egin. Froga nagusiak baztertu ziren, testigantza giltzarriak gutxietsi, eta bertsio ofiziala zalantzan jartzen zuten elementuak ez ziren behar bezala aztertu.

Jorge Agotek, Guardia Zibilaren izenean, ihesaldiaren kontakizuna defendatu zuen hasieratik. Ordutegien kontraesanak justifikatu zituen, autopsiaren ondorioak lausotu, eta lekukotasunak zalantzan jarri. Bere jardunak ez zuen egia bilatzea helburu; estatuaren bertsioa blindatzea baizik. Horrek guztiak prozesu judiziala baldintzatu zuen, eta justizia lortzeko bidea itxi.

Testigantzak: bizirik dirauten ahotsak

Idoia Aierbe bikotekideak argi azaldu zuen zer ikusi zuen Intxaurrondon: tortura, presioa eta beldurra. Manuel Vizcayk, Zabalzaren lehengusuak, eta Ion Arretxek ere oihuak entzun zituztela adierazi zuten. Eta Garbiñe Garate amak, hasieratik, esan zuen azalpen ofizialarekin semearen heriotza ezinezkoa zela.

Testigantza horiek ez dira iraganeko oroitzapen hutsak. Gaur egun ere, kasuaren egia soziala sostengatzen dute, nahiz eta egia judiziala inoiz ez den iritsi.

Galindo eta estatuaren testuingurua

Mikel Zabalzaren kasua 80ko hamarkadako testuinguru politikoan kokatzen da. Garai hartan, Intxaurrondo tortura salaketen erdigunean zegoen, eta Enrique Rodriguez Galindo jenerala kuartelaren burua zen. GALen jarduera, terrorismoaren aurkako estrategia eta estatuaren inpunitatea elkarrekin lotuta zeuden.

1986an, Gobernuak Sekretu Ofizialen Legea indartu zuen, segurtasun indarren jarduera gehiago estaliz. Erabaki horrek zuzenean eragin zuen Zabalzaren kasuan: dokumentazioa ixtea eta egia argitzeko aukerak murriztea.

40 urte geroago, kasuak ez du atsedenik

2025ean, Mikel Zabalzaren atxiloketatik eta heriotzatik 40 urte beteko dira. Denbora igaro arren, kasua ez dago itxita. Dokumentu asko sekretupean jarraitzen dute, eta erantzukizun politiko eta penalak ez dira inoiz argitu.

Oroimenaren Autobusak Euskal Herria zeharkatu du, ez iraganera begiratzeko bakarrik, baizik eta galdera bat berriro mahai gainean jartzeko: zer gertatu zen benetan? Mikel Zabalzaren kasua ez da historia itxi bat. Justiziarik gabe, ez dago amaierarik.