Kaixo Nerea, zer moduz?

Oso pozik hemen egotearren, eta pixka bat urduri ere bai. Baina pozik, poz-pozik.

Baita gu ere, euskararako bidea hartu duzun honetan, euskaraz emango duzun lehen elkarrizketa hau delako oker ez banaiz behintzat.

Bai, hori hala da.

Nolakoa ari da izaten euskararekin duzun harremana?

Bada, harreman oso polita da baina baita zaila ere. Ni Cascantekoa naiz, bertakoa naiz eta txikitatik euskara nirea izan dut. Oso gauza berezia edo arraroa da, badakizue.

Orain, ordea, Gipuzkoara, Arrasatera, etorrita zaude. Aldaketa handia da?

Ni ez nator Cascantetik Arrasatera, tartean Bilbon eta Donostian ere bizi izan naizelako. Euskararekin dudan erlazioa gertukoagoa da Arrasaten. Gainera, ume bat ere izan dut eta hor beste esparru batzuetan ere sartzen da euskara. Nire bizi guztian jorratu ditudan bideak euskararekin lotuta egon dira, baina, orain, toki handia hartzen du euskarak, egunerokotasunean ere presentzia duelako. 

Askotan aipatzen dituzu dekolonialismoa bezalako hitzak zure diskurtso feministaren baitan. Euskararekin eman duzun pausua ere hautu politiko bezala ulertu behar dugu? Berdinetik berdinerako tratu horretan sartu behar dugu?

Bada, noski baietz. Hiru gauza horiek elkarren artean lotuta daude. Dena kolonialismotik dator eta euskaraz azaltzea ez da erraza, baina saiatuko naiz. Kolonizazioak egiten duena da botereaz baliatu kategorizazio bat ezarriaz, eta inposizio guztia aurretik zegoen kultura guztia ezeztatuz lortu dute kolonoek. Gure hizkuntza eta kultura hor daude, hortaz, nazio-estatu kontzeptu hori erabat kolonizatzailea den zerbait da. Hortaz, nire pentsamendu politikoan, hiru gauza horiek lotuta daude.

Zuk euskararekin egin duzuna, beraz, beste batzuk feminismoarekin edota kolonizazioaren aferarekin egin dezaketela. Hau da, beste begirada batetik begiratu, ikasi eta aurrerapausoak ematearena. Batez ere, zapalduak entzunaz.

Hori oso interesgarria da eta baita oso urgentea ere. Isiltzea eta entzutea. Bai feminista zurientzat eta baita ezkerreko gizonezkoentzat ere. 

Hala ere hizkuntza hegemoniko batean sortzen duzu. Ez dakit ama hizkuntza gaztelera ote duzun. Horrek oraindik ere talkarik eragiten dizu zure baitan?

Bai, ama hizkuntza gaztelera dut. Eta ez da oraindik, da betidanik. Nire haurtzaroan ez nuen euskararik entzuten inoiz, nire herrian ez zuen inork euskaraz egiten. Orain bai, askorik ez bada ere. Nire amonak ez zekien nire izena esaten ere. Nire gurasoek esan zidaten euskaldunak ginela eta sinetsi egin nuen, baina ez neukan horretarako frogarik. Nire ama Cascanteko eskola publikoko irakaslea zen eta berak eta beste bi irakaslek sekulako lana egin zuten euskararen alde. Horregatik sartu zen euskara hautazko irakasgai bezala gure eskolan. Ni hasieran Tuterako ikastolara joan nintzen eta bertan zazpi ume peña batean elkartzen ginen eskolak jasotzeko. Orain, Argia Ikastola dago, baina ez dauka zerikusirik ordukoarekin. Beraz, euskara beti etorri da nirekin, txikitatik, baina zerbait oso zoroa izan da egiari zor. Hala, talka hori betidanik dator nirekin.

Erribera eta Arrasate bi mundu oso desberdin bezala ikusten ditugu, baina zuk esan duzun moduan, zuriak, gizonak… hegemonikoak diren gizarte matxistak direla bietakoak esan dezakegu eta zuk ‘Ziertzoa’ kantuan pixka bat horri ere heldu diozu. Erribera aipatzen duzun arren, Euskal Herriko edozein txoko gerta daiteke abestian kontatzen duzuna.

Bai, baina esango nuke periferiako edozein txoko izango litzatekeela. Abesti hau eta diskoa orokorrean periferiaz hitz egiteko dator. Hortik nator ni, hor nago ni eta orain pentsatzen dut ez dela toki hain txarra. Gauza ez da besteek zu sinistea, baizik eta zu nola agertzen zaren hortik. ‘Ziertzoa’ kantuan niretzako zer den euskalduna izatea kontatzen dut eta beste euskaldunekin nola komunikatuko naizen abiapuntu horretatik kontatzen dut. Naizenari uko egin gabe eta itxurakeriarik gabe. Gure herria gaur egun oso plurala eta aberatsa da eta bonsaia ondo babestuta edukitzearren, hau da, gure identitatea hain babestuta eduki nahi horretan, galdu egin daitekeela uste dut. Badakit zer gertatzen den kultura minorizatuekin, hizkuntza gutxituekin, kolonializatutako eremuak birrindu egiten dituztela. Baina nire ikuspegitik garrantzitsua eta urgentea da diodan hori mahai gainean jartzea, bestela gurea den jende oso interesgarri bat bidean galduko dugu. Horregatik diot, edo denok goaz edo ni ez noa bide horretan aurrera. 

Konfort egoeratik ateratzen zarela edota atera nahi gaituzula iruditu zait abesti honekin. Ezkertiartzat zenuen aitonari ikuspegi feministatik egurra ematen diozu, eta nola gainera! Hemen esan nahi diguzuna, finean, ezkertiarra eta ez feminista ezin duela izan batek, hau da, ezkertiarra baldin bazara ezinbestean feminista izan behar duzula. Hori da? 

Bai, hori da. Kantu hauekin ni erdigunean kokatzen naiz eta ez ditut balak airera jaurti nahi, baizik eta nire bizipenetatik abiatzen naiz. Familiako punkienak egin zuena salatzen dut kantuan, eta ez dut gehiegi sakondu horretan, baina lerroartean irakurtzen dela uste dut. Hortaz, gure herrikora edota konfiantzazko tabernara joan eta ingurura begira jarri eta erasotzen gaituztenak nor diren identifikatu genitzake. Nor dira erasotzen gaituztenak? Gehineak gure familiatan daude, gure familia zabalean. Hortaz, horri begira jarri behar gara, ez badiogu horri begiratzen Iñigo Errejonek egin dituenak harritu egingo gaituelako, eta ni ez nau harritzen, eraso matxistak gure bizitzetan oso presente daudelako. Gure ondoan, eta gure kideek ere egin dute halakorik. Hortaz, horri begira jartzea, sendatzeko modu bat ere bada, denok sinistuko dugun herri baten eraikuntzarako bidean egin beharreko zerbait.

Ikusten den guztia salatu behar dugula, alegia. 

Noski, eta lan asko eta handia dugu horren inguruan.

‘Pobre cancioncita mía’ kantu lasaiena da disko honetan eta kolaborazio berezi bat badu. Aiert dago kolaboratzen hemen, itxuraz gizonezkoa dela esango genukeena aurreiritziak ditugulako, baina Lauzpabost kolektiboan sinatzaile moduan ikusi genuena. Hortik aparte, Ødei dago kolaboratu dutenen artean, periferiaz hitz egiten diguna baita, eta Rebeca Lane Guatemalako rap-abeslaria. Hiru kolaborazio, hiru periferia eta bakoitzaren unibertsora joan zara kantua egiterakoan. Zergatik aukeratu dituzu?

Pentsatu gabe etorri direnak izan dira. Hasieran gauzak gertatzen dira eta diskoa landuagoa nuenean elkarren artean nola lotu eta zeren inguruan hitz egingo nuen pentsatzen jarri nintzen. Hor jabetu nintzen hiru pertsona horiek mugaren batetik edota baztertutako tokiren batetik datozela. Zentzu guztia du horrek disko honetan eta baita nire bizitzan ere. Proiektu honetan dagoen jende guztiak ditu ezaugarri horiek, baina ez apropos disko honetarako, baizik eta nire egunerokotasunean daude, nire bizitzan daude. Aiert nire egunerokotasunean aldamenean dudan pertsona da, Rebeca Lane nire ahizpa da duela urte askotatik eta Mimosa Bulegoan sinistera eraman ninduena eta Ødei ere gertukoa dut eta nire ingurune intimoan dago beste biak bezalaxe. Horregatik izan daiteke kantuak hain benetakoak izatearena. Ez dut pentsatu haien unibertsoan sartzearen zera hori, naturalki gertatu da. ‘Pobre cancioncita mía’, adibidez, Txilen nengoela sortu zen. Han abestu behar nuen eta Bogotan eskala egiten ari nintzela, ez nintzen oso ondo emozionalki, bost orduz negarrez egon nintzen, eta hau idatzi nuen segidan. Melodia ere nire barruan zegoen eta terapia moduan ulertu nuen guztia eta kitto, ez disko bateko kantu bezala, ez delako La Furiaren unibertsoko zerbait. Hor Aierti eskatu nion laguntza eta bera gerturatu zen eta arratsalde batez osatu genuen abestia. 

Elkarrizketan aipatu ditugun hiru borroka nagusiak ordezkatzen dituztela iruditu zait niri. Aiertek transfeminismoa, Rebeca Lanek antikolonialismoa eta Ødeik hizkuntzarena. 

Bai, eta gauza gehiago ere bai. Rebeca Lane eta biok, adibidez, bisexualak gara, 40 urte ditugu, ume bana daukagu… horri guztiari buruz askotan hitz egiten dugu, nahiz eta horren inguruan akaso publikoki ez aritu. Baina kantuetan esplizituki ez egon arren, hori ere badago. Ødeirekin, adibidez, musika industriaren inguruan eta Euskal Herriko eszenari buruz asko hitz egiten dugu. Horrez gainera, badaukagu hizkuntza bat ez dela ez euskara ez erdara eta guretzat hizkuntza bera da. Magikoa iruditzen zait nola gizon, txuri… eta biok elkar hain ondo ulertu eta harreman hain indartsua nolatan eduki dezakegun. Baina beno, hau guztia gertatu aurretik, diskoa egin aurretik, musika uztea pentsatu nuen. Baina hori esatetik bakarkako bidea egitera pasa nintzen, nire ordenagailua hartu eta txoko batera lanera joan nintzen. Industriaren eta kapitalismoaren erritmo eta logiketatik ihes egin nahi izan nuen, sorkuntzaren erritmoak eta kapitalismoarenak ez doazelako batera. Ezin dut zerbait ona eta egiazkoa egin erritmo horietan, hortaz, disko hori guztia eta kolaborazioena horrekin lotuta dago, industriatik kanpo gertatu delako guztia. Kolaborazio batzuk ez ditugu ulertzen, nahiz eta ondo dagoen halakoak ere egitea, nahikoa gogorra da bidea besteok harriak botatzeko bertara. Hemen nire alutik irtendakoa eta nire barrunbeek eskatutakoa baino ez da sartu, ordea.

Iluntasuna duen lana da. Musikalki denetarik du, electro-minimala, pop-elektronikoa, technoa, kantu akustiko bat, drill mundua eta reggaetoia. Zer bilatzen zenuen?

Diskoa hasiera batean ez zen borobiltasun batean pentsatu. Abestiak egiten hasi nintzenean, nik entzun nahiko nituzkeen abestiak sortzen hasi nintzen. Ekoizleei edota lan egiten nuen jendeari hori eskatzen nien. Bakoitzari badakit zer eskatu. Elektronika Rec Overflow eta Iñaki Bengoarekin, beste batzuk Jimbo Paezekin aspalditik laguna dudala… Uneoro saiatu nintzen ihes egiten zer entzuten den edota bogan zer dagoen horretatik, nahi nuenera joaten nintzen aldiro-aldiro. Zurekin nahastuta egongo da hori azkenean, baina nagia sortzen didan zerbait da. Egiten ari den hori, egiten ari da, ez da gehiago behar hortik akaso. Nik ez dut publikoaren presiorik, nigandik ez da ezer espero… lau zorok entzuten dute nire musika eta ni naiz zororik handiena eta horretarako egiten dut nik musika. Berrogei urte bete ditut, hamar urte noa La Furia proiektuarekin eta merezi dut disko hau niretzako.

Hitzaldi batean entzun nizun esaten zure DJa atzean egotetik lehen lerrora eramaten zenuela emanaldietan, emakumeen talentua lehen lerrora ekarri beharra dagoelako. Hau da, oholtzaren atzean soilik ez, presentzia behar duela emakumeak goian dagoenean. 

Emakumeak eta disidentziak gure tokietan egon behar gara, toki horiek gureak ere badirelako. Gauza da beste batzuk kendu egin digutela toki hori. Inork ez digu faboretxorik egiten bere jaialdi madarikatura joateko deitzen gaituenean, ez, hori ere gure tokia da.

Hitzaldi berean esan zenuen: «talentudun emakumeak gutxi badira, eta hori ez da horrela, errepikatu daitezela behin eta berriz izen berak karteletan». 

Zeozer gertatzen delako da. Ez soilik jaialdi konkretu batean, baizik eta toki guztietan. Biztanleriaren erdia garela! Erabakiguneetan eta gauza hauetaz hausnartzen den tokian emakumeak eta disidenteak egotea garrantzitsua da. Beharrezkoa. Eztabaida ez da gauzak ondo egiten ari garen edo ez, oholtza gainean gaude eta musika sortzen ari gara; baina pentsatzen duten tokietan eta dirua mugitzen den tokietan, baina hor egon behar gara. 

Mimosa Bulegoa ere aipatu duzu lehen, pentsatzeko toki horietako bat martxan jarri duzu, alegia. Kontaiguzu bertan zer eskaintzen duzuen, zer duen bulego ohiko batetik desberdina…

Mimosa Cata Garciarekin sortutako zerbait da, umetxo bat da guretzat. Mimoa, egia eta lana gogotik egitea eskaintzen dugu hemen. Gure ikuspegia feminista eta queer-a da Nire lankide Cata ere nafarra da, euskararekin ni baino aurreratuago doa askoz ere nahiz eta euskaldun berria izan. Hortaz, euskara, feminismoa eta queer ikuspegi hori erdigunean jartzen dugula da berezitasunetako bat. Beste logika batzuetatik pentsatzea zen gakoa, ez dugu esaten esistitzen ez zenik, baina nire esperientzatik konturatzen nintzen diskurtso feministak oholtza gainean egon arren, atzeko aldean ez zirela aurrera eramaten. 

Femeninoa bai, feminista ez. Hori ere zuri entzuna da.

Bai, hori da. Hori beste meloi bat da eta askotan nahasten den zerbait da eta, gainera, ez da inozentziaz egiten. Niri femeninoa gutxi axola zait egia esanda, niri feminista eta transfeminista den hori interesatzen zait eta hortik sortzen den lan guztia. Hortaz, artista feminista batek  oholtzan bere lana jarri eta ibilbidea izan dezan, haren atzean ikuspegi feminista egotea ezinbestekoa iruditzen zait, bestela mahaiko hanka bat faltako litzateke eta lana ez da bere osotasunean ongi egingo. Ez da erreza, baina hor gabiltza lanean.

Diskurtsoa bai, baina ekintzak falta direla ezta?

Bai. Feminismoak eta diskurtso hauek badute leku nahiko mainstreama, eta hori oso ona da gauza batzuetarako. Baina zalantza sortzen digun zerbait da, eslogan hutsetan geratu daitekeelako guztia. Eta hori gertatzen da Euskal Herriko musikagintzan ere. Batzuetan diskurtsoak hartu eta maila estetikoan soilik geratzen dira eta horrek niri beldurra sorrarazten dit. Industriari sekulako lana egiten diozu, badirudi zerbait eraldatzailea egiten ari direla, baina zimenduak bere horretan geratzen dira. Eta oso perbertsoa da, iruditzen zaizulako gauzak asko aldatzen direla, eta zerbait aldatzen den arren, emakumeak eta disidentziak erabakiguneetan egon behar gara. Eta konpromiso horrekin bat egiten baduzu, lana zailagoa izan arren, aurrera egin behar duzu, ez da soilik pankarta bat eustea. Bestela, izorratuta dagoen jendeak izorratuta jarraitzen du eta itxuraz hobera goaz. Lan politiko erreal bat behar dugu.

Hau guztia kontzertuetan ere kontatuko diguzu, ziur. Datarik badaukagu?

Urtarrilean hasiko gara birarekin eta show oso berezia prestatzen gabiltza, desberdina. Hilaren 9an Bilboko Kafe Antzokian izango gara eta 25ean Donostiako Intxaurrondo Kultur Etxean. Lau egongo gara oholtza gainean eta bereziak izango dira. Oso pozik nago Girando Por Salas ekimenaren baitan hautatuak izan garelako, taldearentzat oso ona delako, estatutik bira bat egin dezakegulako gure proposamena aurrera eramanaz dirurik galdu gabe. Nire energia eta nire lana gauza politak ekartzen ari da gure diskurtsoa mahai gainean jartzeko. Eta proposamen berrietara zabalik ere banago.

Eskerrik asko gurekin izatearren eta eskerrik asko emandako pausuagatik. 

Eskerrik asko zuri, ez da erreza izan, baina oso pozik noa.

Ea bide berri bat zabaltzeko balio dizun eta euskarari horrela heltzen jarraitzen duzun.

Eskerrik asko.