Sumar Mugimenduaren abiapuntuan eztabaida Elkarrekin Podemosekin batera joatea ala ez izan zen. Banatuak zoazte azkenean. Banaketaren ondorioz, ezker konfederalak ordezkaritza galtzen badu, zeintzuk izango dira ondorioak?

Ondorio horiek astelehenetik aurrera ikusiko ditugu. Guk hartu genuen erabakia oso argia da. Gogoratu nahi dut Sumar koalizioan lau indar politiko daudela: Ezker Anitza, Equo-Berdeak, Más Pais eta Sumar mugimendua bera. Momentuan hartutako erabaki hori, azaldu genuen moduan, konfiantza faltagatik izan zen. Orain ikustekoa da gure espazio honetan, ezker konfederal baskistan, zer nolako indarrez sartuko garen Eusko Legebiltzarrean. Astelehenetik aurrera, errealitatea zien den ikusita, gure erabaki eta ondorioak aterako ditugu.

Atzo gaueko debatean bezala, ez dugu elkarren arteko interpelazio zuzenik ikusi. Horiek hala, gerta liteke hauteskundeen ostean akordio programatikoren bat sinatzea?

Batek daki. Nolako ordezkaritzak lortzen ditugun ikustera. Hortik aurrera, gu prest egongo gara ezkerreko indar guzti-guztiekin hitz egiteko ezkerreko politika adosteko baldin bada.

Debatea aipatuta, jakin nahi dugu zer nolako balorazioa egiten duzun atzoko saioaz?

Proposamen desberdinak ikusteko aukera izan genuen atzoko debatean. Alderdi sozialistak jarraitzen du bere apustu irmoarekin. Ez du argi esaten baina guztiok dakigu EAJrekin duen akordioa oso itxita dagoela. Gehiengoa lortzen badute berriro errepikatuko dute koalizio-gobernua. Ez dago desberdintasun askorik; nahiz eta kanpainan Andueza jauna edo alderdi sozialista progresistatzat agertu nahian dabiltzan.

EAJren aldetik, betiko debatea: haien politika eta proposamenak mahaigaineratu zituzten baina oso autokritika gutxi egin zuten. Badirudi Pradales jauna beste alderdi batean aurkezten dela, orain soluzio guztiak dituzte baina gobernuko azken lau, zortzi edo hamabi urtetan ez dituzte martxan jarri. Hori oso adierazgarria da.

Gure kasuan, Alba Garcia gure hautagaiaren kasuan berak ondo egin zuen. Programako zenbait proposamen azaldu zituen eta hori da gure helburua, gure tonua eta gure estilo politikoa.

Bertan aipatzen zen ere PSErekin akordioren bat egiteko aukera. Gertuago sentitzen zarete Ferraz kaleko alderdi sozialistaz?

Oso zaila da ulertzen alderdi sozialistak Euskadin egiten duena. Kanpaina honetan defendatzen dituzten ideiak, ikusita azken lau urtetan zer egin duten EAJrekin azken lau urtetan, oso bitxia da. Alderdi sozialistak aldaketa estrategiko bat egin beharko luke ezkerreko politikak eta politika publikoak; hau da, guk Sumarren defendatzen ditugunak, berreskuratzeko.

Ez dugu ikusten kanpaian honetan eta une honetan aukerarik PSErekin akordiorik lortzeko. Argi dago, bere apustu bakarra EAJrekin jarraitzea da; EAJren eredu liberal eta kontserbadorearekin, inolako autokritikarik egin gabe. Zaila da ulertzea; ikusita Madrilen zein eragin izaten ari den politika progresistak bultzatzen. Adibidez, Yolanda Diazen eskutik lan esparruan emandako aldaketak. Eta hemen beste alderdi sozialista bat dugu, printzipioz, EAJrekin gustura. Eta beraz, kanpainan ezin da azaldu ezker progresista moduan.

Zein gai bota zenuten faltan debatean?

Hezkuntza publikoaz oso gutxi hitz egin zuten. Guretzat, osasungintzarekin batera, hezkuntza publikoa gure ongizate-sistemaren zutabe nagusia da. Sare publiko bakarra egon beharko litzateke eta hori gure programaren oso apustu argia; hezkuntza indartu eta datozen urtetan publifikazio prozesu bat zabaltzeko.

Zein balorazio egiten duzue EAEko Hezkuntza Lege berriaz?

Oso lege txarra atera zen eta aukera oso garrantzitsua galdu genuen. Hezkuntza komunitate osoaren kontra onartu zuten EAJ eta PSEk. Hori ez da gure gobernantza eredua. Sindikatuak, familiak, irakasleak, zuzendari elkarteak... legearen kontra agertu ziren.

Horrez gain, legeak sistema duala kronifikatzen du, bi sare egotea kronifikatzen du. Guretzat ez da onargarria eta ez dugu ulertzen ezkerreko alderdi batek, alderdi sozialistak, halako ibilbide bat onartzea. Euskadik eskola publiko bakarra behar du. Horretarako, badakigu zien den egoera, eta guk onartzen eta errekonozitzen dugu, adibidez, ikastolen ekarpen historikoa euskalduntze prozesuan. Badakigu bertan profesional bikainak daudela, metodologia onak erabiltzen dituztela... Ziur gaude eskola publikoaren profesional bikainak izango liratekeela.

Eta horregatik gure gonbita zentzu horretan zintzoa da: zergatik ez sortu elkargune bat hezkuntzan eta zergatik ez berreskuratu sare bakarra? Zergatik ez indartu denon artean eskola publikoa? Soilik publikoa izan dadin, sare bakarrarekin, prozesu adostu batean bitartez sindikatu, langile eta eragile guzti-guztiekin. Lege berriarekin ezin da hori egin, legeak onartzen baitu bi sare egotea eta hori ondo dagoela. Guretzako ez da batere onargarria eta ez da ona Euskadirentzat.

Gaur egungo hizkuntza dekretuak baliagarriak dira euskalduntzerako?

Adostasun zabala dago ereduak aldatzearen beharrarekin, sare publiko zein pribatuan. Guztiok dakigu eredu hauekin ezin dela bermatu euskalduntze prozesua; aldatu behar ditugu. Baina aldaketa hori emateko, eta eskola publikoaren bestelako arazoei aurre egiteko, guk adostasun zabalak, elkarrizketa eta lasaitasuna proposatzen dugu. Oso-oso garrantzitsua izango baita gure etorkizuneko seme-alabak, herritarrak, nola hezi eta nola bultzatu euskarara. Horrez gain, herri eta hiri bakoitzaren errealitate soziolinguistikoa oso garrantzitsua da; baina bai, aldatu behar ditugu ereduak.

Sumar Mugimenduak Galizian izan dituen bezalako emaitzak izango balitu EAEn, horrek nolako ondorioak izango ditu espainiar Estatu mailako Sumarren?

Galizian lortutako emaitzak oso txarrak izan ziren, arazorik gabe esaten dugu hori. Baina hemengo egoera desberdina da. Hauteskunde hauek oso garrantzitsuak dira Euskadin zein gure federazio osoan, gure indarra une honetan zein den ikusiko dugulako; baita zein izan daitekeen ezker baskista eta konfederala aldaketa une honetan izan beharreko funtzioa euskal politikan.

Proiektua dugu eta Sumar mugimendua indar berria gara, Sumarren parte diren beste alderdiak ez bezala, baina gu bai. Eta hemen dugu gure lehen helburua: ordezkaria lortzea Gasteizko Legebiltzarrean gure proiektu propioa garatu ahal izateko, gobernuaren politikak biratzeko eta zerbitzu publikoaren arazoak konpontzera bidean gure ekarpena egin ahal izateko. Sumar indartsu bat behar dugu horretarako Eusko Legebiltzarrean.

Estatutik dator Sumarren neurri nagusietako bat: lanaldiaren murrizketa. Hau proposatzea ez da konplexua eta nahasgarria jakinik neurri hau bideratzeko Estatuko agenda politikoa dela aplikatzen dena?

Bai konplexua bada. Hori onartu egin behar da. Biana  arloz arlo ikusi beharko dugu nola gauzatu neurria. Hala ere, konpromisoa oso irmoa da. Lan Ministeriotik Yolanda Diazek hartutako konpromisoa eta Espainiako gobernu-akordioa mahaigainean daude eta guk hemen Euskadin posible diren aldaketa guztiak bultzatuko ditugu lanaldi murrizketa gauzatzeko.

Izan ere, egoera ekonomikoa aldatzen ari da. Adimen artifiziala, prozesu teknologikoak... etorkizunean etorriko diren aldaketetarako prestatu behar gara. Horrez gain, produktibitateari erreparatuz gero, argi dago badela garaia lanaldia murrizteko. Langileen aldeko neurria izango litzateke. Zaila da bai, baina borondate politiko kontua da. Gu prest egongo gara sindikatuekin, enpresekin eta patronalekin hau martxan jartzeko, beharrezko aldaketa normatibo eta legislatiboak eginez.

Gutxieneko soldataren igoera negoziatzean CCOO eta UGTrekin adostu zen. Sumarrek Legebiltzarrean ordezkaritza lortzen badu Espainiako Lan Ministerioak moldatuko lituzke bere harremanak esaterako, ELA eta LAB sindikatu abertzalearekin?

Jakina baietz. Guk hemen ulertzen dugu zein den Euskadiren errealitatea, zein den gehiengo sindikala. Sindikatu guztiekin hitz egingo genuke eta hitz egin behar dugu. Egia da Espainian akordio batzuk sindikatu batzuekin hitz egin zen, baina Euskadin eta legebiltzarretik gure lehengo bilerak Euskadiko sindikatuekin izango dira: ELA, LAB eta Steilasekin.

Programan frankismoaren krimenak judizializatu eta kondenatzeko proposamena barneratu duzue. Honetarako lehenbizi ez da 1977ko Amnistia Legea bertan behera utzi behar?

Ez dut uste. Gure programan aintzat diren kontuak dira ea nola eraiki memoria eta nola eman errekonozimendua biktima guztiei. Eta errekonozimendua dator alde batetik politikatik eta bestetik justiziatik. Guk bi bideak bultzatzen ditugu, baina nagusiki justizia aintzat hartuz. Hala ere, memoriaz asko dakigu Euskadin.

Zein diagnostiko egiten duzu Ertzaintzaren egoeraz? Zein proposamen dituzue?

Argi dago Ertzaintzak arazo bat duela. Gestio arazoak, alde batetik, eta horrez gain, azkenaldian ikusitako zenbait egoera kezkagarri era jazo dira. Guk proposatzen dugun polizia ereduak segurtasun kontzeptua modu zabal batean hartzen du kontuan. Ez da soilik polizia eredu kontua, beste arlo edo fenomeno batzuk ere badaude. Azken finean giza segurtasuna bermatzeaz ari gara eta horretarako tresna asko ditugu; horietako bat da Ertzaintza.

Aldaketa eta hausnarketa egin behar da, baina ez dakit nola,  azken aldian Euskadin Ertzaintza edo segurtasuna interes politikoen arabera erabili den gaiak izan direlako. Alderdi politiko batzuek segurtasuna erabiltzen dute aitzakia bezala beharrezkoak diren aldaketak martxan ez jartzeko.

Beste polizia erdu bat behar dugu, hala diogu alderdi gehienok. Baina hortik aurrera, nola egin eta zien adostasun mailarekin aldatu daitekeen beharko da.

Ertzainas en lucha mugimenduaz zein iritzi duzue?

Errebindikazio guztiak errespetatzen ditugu, demokratikoki kolektibo guztien errespetatuak izan behar baitira. Bestalde, kasu batzuetan ikusi beharko genuke aldarri horiek justuak diren ala ez; edota aldarriak planteatzeko moduak egokiak edo desegokiak diren. Baina printzipio demokratikoa aintzat hartuz, entzun eta saiatu egin behar da irtenbide politikoak ematen. Politikaren bitartez konpontzen dira arazoak.

Euskal gizartea zahartzen ari da. Zaintza lanak beharrezkoak izango dira, Osakidetzaren maila mantendu beharko da... Hori guztia ordaintzeko ekarpenak nondik egingo dira?

Gobernu bakoitzak bere aurrekontua du eta gobernuak erabakitzen du nola antolatu eta nora bideratu dirua. Hezkuntzara, zerbitzu publikoetara... Azkenaldian Osakidetzaren pribatizazio-prozesuak izan direla agerikoa da; zerbitzu pribatu horiek ere aurrekontuekin ordaintzen dira.

Halakoetan fiskalitatea izaten da eztabaidagai. Etorkizunean zaintzak izango dira zerbitzu nagusiak eta publikoak izan behar dira. Baina fiskalitatean guk proposatzen duguna da progresibitate gehiago egotea, zerga gehiago, estatuan egin moduan, multinazionalei. Kapital gehiago duenari zerga gehiago jartzea oinarrizkoa printzipioa da ezkerreko fiskalitate batean. Beharko ditugun zerbitzu publiko guztiak ordaintzeko diru-bilketa handiagoa beharko dugu, baina kudeaketa afera ere bada. Hau da, gobernu bakoitzak biltzen duena nola erabili erabaki behar du. Eta aldaketak ere egin daitezke gobernu horren ikuspegi politikoaren arabera.

Etxera heldu den propagandan, Sumarrek bidalitako gutunean, euskarazko testuak akatsak ditu. Zergatik gertatu da? Zer esan dezakezu honi buruz?

Bai arrazoi duzu. Nahiz eta arazo tekniko izan den, barkamena eskatu behar dugu. Gure apustua oso argia izan baita zentzu horretan, euskararen garrantzia kontuan hartuta. Handia da eta guk esfortzua egiten dugu zentzu horretan. Kanpaina hau guretzat esfortzu handia da. Baina esan bezala, arazo teknikoa izan da, barkamena eskatu nahi diegu herritarrei ulergarria bailitzateke haien haserrea. Eta gure konpromisoa berresten dut, hurrengoan ez baita gertatuko.