Egun beltza da apirilak 26a Bizkaian eta Euskal Herrian. Duela 85 urte gupidagabe erasotu zituzten airez Oiz menditik ipar mendebaldera dauden herriak. Goizean erasoturiko lehen herria Munitibar izan zen. Azkena, guztiok ezagutzen dugun Gernika, arratsaldez.

Orduan gertatutakoak berreskuratzek lanean ari den Ahaztuen oroimena ekimeneko kidea da Alberto Unamono: «frontea erortzen hasia zen eta gudari zein milizianoek atzera jotzeko deia jaso zuten». «Egoera lehertu zen erabat nazionalak Oiz mendira hurbiltzen hasi zirenean». Atzerakadaren berri izanez nazionalek airez erasotzea erabaki zuten. «Ez zieten eraso egin atzera bidean ziren tropei bakarrik; Munitibarko baserri gehienak bonben helburu izan ziren».

Aire erasoa hiru kolpetan burutu zen, goizeko bederatzietan hasita. «Txanda bakoitzean ikusten da etxeen gainetik pasatzen zirela eta euren helburua ahalik eta kalte gehiena egitea zela», zehaztu du Ahaztuen Oroimena elkarteko kideak. Lehergailuak jaurti ostean, ehiza-hegazkinek «mugitzen zen oro tirokatzen saiatzen ziren».

Eguerdiko erasoak bete-betean harrapatu zuen George Steer kazetaria. Markina-Xemein bidean, autoa utzi eta bonbek eragindako zulo batean babestu zen. «Bere teoria zen bonba bat erotzen den tokian ez dela beste bat eroriko eta bonba zuloak oso sakonak zirenez, ehiza-hegazkinek ez zutela gaitasunik haiengana tiro egiteko».

Aire erasoetan hogei bizilagun hil zituzten. Munitibarreko herritarrek ezin izan zituzten senideak hilerrian hobiratu. Salbuespena Justa Mendibe Arteach izan zen. Errebeldeak herrian sartu baino lehenago eraman zuten hilerrira. Gainontzekoak hegazkinek jaurtitako bonbek utzitako zuloetan hobiratu zituzten. Alberto Unamunoren esanetan, ez dago argi hobiratzeen zergatia. «Behar bada pentsatuko zuten gorriak edo separatistak zirela eta ez zutela merezi elizaren babesa. Nahiz eta herritar xumeak izan, eta segur aski fededunak».  

Memoria kolektiboa sortzeko guneak

85 urte igaro ostean, Munitibarrek gogoan izango ditu erasoan eraildako bizilagunak. Herritarrek bat egin dute, hobiak markatu eta memoria guneak sortzeko. Gaizka Muñoz bizilagunaren esanetan, bost memoria lekutan bertan hil edo ehortzitako bizilagunei buruzko informazioa seinalatuko da.

Lanketa hau isiltasunari aurre egiteko iritsi da. Arkaitz Goikoetxea alkateak dio, erasoaren transmisioa etxe barnean gelditu dela, memoria kolektiboa sortzeko aukerak mugatuz. «Pena da memoria kolektiboa sortu ez izana. Memoria lekuak horretara datoz, denon artean memoria kolektiboa landu eta sortzeko».