Zuzenean

ION T. BARRENA
Elkarrizketa
PEIO OTXANDIANO
SORTUren Herrigintza idazkaria

«Euskal Herrian badago garaiko krisiei erantzun berdinzale kolektibo bat emateko sena»

Galdera eta eztabaida berriekin datoz herrigintzan ari direnen lan eremuak. Horien inguruan aztertzeko hitzordua du ezkerreko independentismoak asteburuan, Plaza Hutsa tailerrean. Hezkuntza, euskalgintza, ekologismoa eta tokiko herrigintza izango dituzte hizpide. 

Audio_placeholder

«Euskal Herrian badago garaiko krisiei erantzun berdinzale kolektibo bat emateko sena»

Loading player...
Peio Otxandiano (FOKU)
Peio Otxandiano (FOKU)

Ezkerreko independentismoak herrigintzan egin beharreko jardunaz hausnartzeko antolatu dute astebururako Plaza Hutsa tailerra. Peio Otxandiano Sortuko Herrigintza idazkariak azken hamarkadetan egindako lana azpimarratu du NAIZ Irratian, galdera eta eztabaida berriak daudela dio, nabarmenduz Euskal Herrian badagoela «garaiko krisi eta krisi hauen ondorioei erantzun berdinzale kolektibo bat emateko sena edo gaitasuna». 

Zein da herrigintzaren egungo egoera? 

Ziklo bat itxi da herri honetan, trantsizio garai batean gaude. Aurreko zikloa ezaugarritu duen gauzetako bat bada herri honen eraikuntzan lan ikaragarria egin dela esparru ezberdinetan.

Kanpoko eragileentzat herri honetan egin den herrigintza lana, eraikuntza prozesua, aitzindaria eta eredugarria da hainbat esparrutan. Hizkuntzaren berreskurapenari dagokionez, ekonomia sozialak daukan pisu espezifikoa ekonomian zerbait singularra da mundu mailan, hezkuntzan egin dena... Hor egon da intuizio bat edo sen herrigile bat, edo sen komunitario bat, jakin duena garaiko erronkei modu berdinzale eta komunitario batekin erantzuten.

Orain beste mundu baten aurrean gaude, erronka berrien aurrean gaude, dena aldatu dela esan dezakegu, guztiz egia ez bada ere. Baina dena aldatu da eta gu geu ere aldatu egin gara, baina gure sen komunitario hori, edo herrigintzarako izan dugun gaitasun hori, aztertu egin behar da nola biziberritzen dugun gaurko erronkei erantzuteko.

Eta garai onak dira halako jarduera militante baterako?
Militantzia aldatu egin da, ez soilik militantzia, aldatu da harremantzeko modua, gertatzen ari dira aldaketa kultural izugarriak gizartean. Digitalizazioaren ondoriok, adibidez; harreman sozialetan, harreman moldeetan, izugarriak dira eta izango dira oraindik datozen garaietan.

Horrek espazio kolektiboetan eragiten du, horrek politikan parte hartzeko moldeak aldatzen ditu, atxikimendu moldeak aldatzen ditu proiektu politikoekiko edo egitasmo kolektiboekiko. Baina hori horrela izanda ere, Euskal Herrian antzematen da badagoela mobilizazio sozial oso potente bat, azkeneko hamarkadak ikusita agian indartsuena. Badago Euskal Herrian garaiko krisi eta krisi hauek sortzen dituzten ondorioei erantzun berdinzale kolektibo bat emateko sena edo gaitasuna, kontua da hori nola bideratzen den, hortik zer sortu daitekeen.

Tailerrean aztertuko dituzuenei zatika heltzearren; hezkuntza, zer dator iazko saiotik eta zer landuko duzue larunbatean?
Ezkerreko independentismoaren norabide estrategikoa berritzeko eta aurrera begirako ildoa fintzeko beharra ikusten genuen. Iaz eztabaida prozesu bat abiatzeko oinarrizko dokumentu bat osatu genuen. Urte oso batez ibili gara lantzen, hainbat espazio eta foro ireki dira eztabaida sustatu eta ekarpenak jasotzeko eta eztabaida prozesu horren guztiaren emaitza dakarkigu tailer honetara.

Gure ustez agorpen egoera bat marrazten da, beraz badugu beharra eztabaida estrategiko eta generazional bat egiteko, zer hezkuntza eredu behar dugun eta horrek zer hezkuntza sistema eskatzen duen. Azken horri zuzenki lotuta dago publikotasunaren ereduaren eztabaidari.

Hor antzematen duguna da badaudela inertziak eta askotan eztabaida hauek planteatzen direla orain 30 urteko antzeko parametroetan. Guk egiten dugun ekarpena ekarpen ideologiko bat da, dokumentu ideologiko bat, planteatzeko gure ustez, ezkerreko independentismotik eztabaida hau zer parametrotan kokatu behar den, publikotasunaren eztabaida zer parametrotan landu behar den eta nola. Zer ulertu behar dugun publikotzat euskal ikuspegi batetik. Horrek eman dezake orube bat aurrera begira herri gisa eman beharko ditugun eztabaidetan ikuspegi estrategiko bat izateko.

Ikastolak, kontzertazioa, pribatuak, egungo eskola publikoa eta izan beharko lukeena...

Egoera ezberdinak dira Euskal Herrian, hiru eremutan hezkuntzari loturiko gatazkak eta gertaerak ematen ari dira, baina konkretuki Erkidego Autonomoan (EAE) eztabaida ozpintzen ari da segregazioarekin loturiko fenomenoekin.

Badira bi faktore garrantzitsu. Bat da jaiotze tasaren jaitsiera eta bestea da migrazio fluxuen areagotzea. Bi faktore horiek prospekzio guztien arabera areagotu egingo dira datozen urteetan, beraz sistema dual hori, publiko-kontzertatu sistema dual hori, kolapso egoera baten atarian egon daiteke urte gutxitan, gatazka soziala gordintzen ari da eta asko.

Eskola publikoaz, ondorioz, egun nagusi den ikuspegiaz harago ari zarete begira...

Eztabaida ematen denean orden honetan, lehenik eta behin galdetuz zer hezkuntza eredu behar du herri honek, gutxi asko denok begiratzen dugu Europa iparraldeko ereduetara, eta horiek nolakoak dira? Publikoak dira baina deszentralizatuak dira, komunitatean txertatzen dira, instituzio publikoek badituzte eskumenak, eredu pedagogiko oso aurreratuak erabiltzen dituzte, gastu publikoa askoz handiagoa da... gaurko, hemengo, administraziopeko sare publikoan ematen ez diren baldintza batzuk dituzte. Galdera ez da gaurko eredu autonomiko publiko hau versus eskola pribatua, baizik eta herri honek zer sistema publiko behar duen eta zein diren publikotasun horren ezaugarri nagusiak.

Euskalgintza. Hau ere galdera eta eztabaida berriekin dator, ezta?

Hezkuntzaren esparrua eta euskararena izan daitezke fase autonomikoaren agorpena oso modu nabarmenean erakusten duten bi esparru.

Euskalgintzaren esparru zabaletan nahiko konpartitu eta adostua da euskalgintza fase oso bat agortu dela, sapaia jo duela eta egungo hizkuntza politikak ez dutela gehiagorako ematen eta badugula salto kualitatibo bat emateko beharra.

Heltzen gara momentu honetan euskalgintzarekin oso ahuldua mugimendu gisa, euskalduntze fase berri bat ireki behar bada horrek zer eskatzen du? Gure buruari galdetu behar dioguna da nola biziberritzen den euskalgintza mugimendu bezala eta bigarrena da zer hizkuntza politika behar ditugun eta nola eraikitzen diren adostasunak.

Hor uste dugu guk badela garaia instituzioen protagonismoa areagotzeko, instituzioek beste paper bat jokatu beharko lukete aurrerantzean. Besteak beste, badakigulako beste egitura batzuek; izan instituzioak, izan komunikabideak, pisu handiagoa dutela hizkuntz ohituretan. Mundua aldatu da, digitalizazioaren ondorioz eta abar... ezin da euskalduntzearen zama hizkuntza komunitatean jarri.

...baina azken aldian asko egiten dela esango nuke...

Bai, eta landu dugu. Euskaraldiaren kasua aipatzen dugu. Euskaraldia bezalako ekimen baten bertuteak asko dira, aukera asko ematen ditu, toki bakoitzean forma ezberdinak hartzen ditu, euskaldunak ahalduntzen ditu, ikusgarri egiten ditu, gainera lankidetza egitasmoa da instituzio eta eragileen artean... Baina egia da izan ditzakela arrisku batzuk eta bat bada hori.

Euskararen egoerak badauka analisi bat sakona, egiturazkoa eta hutsuneak asko dira. Datorren mundu honetan gauza asko egongo dira euskararen aurka, euskarak egin beharko du korrontearen aurka. Ahalegin guzti hori euskaldunon edo hiztunengan jartzen bada, frustrazio handia eragin dezake.

Euskaraldiak irradiatzen duen diskurtsoa bada erakargarritasuna, euskara erakargarri egitea, euskaldunok erakargarriak izan behar garela, diskurtso atsegina, inklusiboa, pluralista... Hori euskarak behar duen diskurtsoetako bat da, eta egin behar dena. Euskaraldia egin egin behar da eta edizio asko badauzka hobe, baina ziur aski euskaldunak ahalduntzeko beste diskurtso batzuk ere beharko dira.

Aipatu izan dugu garai honetan behar ditugula garaiko adotasunak eta garaiko gatazkak eta batzutan ez dugula behar bezalako ekinbide politikoa posible diren adostasun horiek lortzeko, eta herri honetan posible dira adostasun oso aurreratuak termino sozialetan eta nazionaletan. Beste batzutan beldurra dugu gatazka batzuk izendatzeko. Egon daiteke euskalgintzan halako beldur bat, «euskararekin ez gaitezen gure arteko xextran aritu, honetan behintzat ez, salba dezagun euskara gure arteko lehiatik». Normalizazioa, ordea, hori da eta gizarte normalizatu bat hori da, gizarte bat non gatazkak existitzen diren eta demokrazia da gatazken kudeaketa. Eta ez diogu beldurrik izan behar gatazkak izendatzeari. Hizkuntzarena bada auzi politiko bat.

...berehala etorriko zaizu baten bat hizkuntza politizatzen ari zarela esatera...

Bai, baina guk uste dugu politizatu egin behar dela hizkuntzaren afera, politizatu behar da eta politizatzea uste dugu gauza sano bat dela, gizarte sano eta ahaldundua da gizarte politizatu bat, bere erronken jabe dena eta gai dena ikuspegi ezberdinak kudeatu eta adostasunak eraikitzeko mekanismoak sortzeko.

Hori esanda, hizkuntza gatazka uste dugu politizatu egin behar dela, baina gaurko munduaren forma eta ezaugarrien arabera. Planteatzen ari garena da behar dela berrikuntza ideologiko bat ezkerreko independentismoaren ikuspegitik ere euskararen borrokari dagokionez, behar dela eta ekarri behar dela garai berrira hizkuntza eskubideen aldeko borroka eta euskalgintza izan behar dela beste mugimendu emerjente bat garai honetan.

Askotan nire buruari egiten diot honako galdera: nik badut 5 urteko alaba bat; zergatik izango da euskal hiztun kontziente bat mundu honetan? Zerk eramango du horretara? Dauzkan erreferentzia kulturalekin behar ditu tresna ideologiko indartsuak horretarako. Nire alaba sentitu behar da komunitate baten parte eta komunitate horrek izan behar du mundu ikuskera bat, bisio bat, asmo bat garai honetan. Uste dut hizkuntzaren afera lotu behar dela gizarte justiziarekin, demokraziarekin eta horretan agian feminismoak ematen ditu pista batzuk. Feminismoak lortzen du interpelatzea botere harreman honetan pribilegio egoeran dauden horiek. Euskaldunok ere behar ditugu gure burua ahalduntzeko tresna ideologikoak.

Feminismoa aipatu duzu, iaz ez bezala aurten ez da lan arlo gisa landuko, nola landuko duzue?

Oso presente daude tailerretan eta ariketetan feminismo intersekzionalak ematen dituen baliabideak, bai analitikoak eta bai politikoak. Intersekzionalitateen bide honek zer aukera ematen digun aztertu nahi dugu, herrigintza pentsatzeko eta aurrera begirako estrategia pentsatzeko orduan. Hori zen ideia, landu dezagun hau mahai-inguru formatoan eta horko ideiak baliagarriak izan daitezen talde ariketetarako.

Abiapuntua jarriko du?

Bai, hori da. Intersekzionalitatearen tresna guzti horiek zertarako balio diguten ikusiko dugu ariketa praktikoetan. Mahai-ingurua izango da abiapuntua, bertan izango dira Lorea Agirre eta Idurre Eskisabel, 'Trikua esnatu da' argitaratu dute; femismoa eta euskalgintzaren uztarketa landuz, Naia Torrealdai, Nora Salbotx eta Iratxe Delagado. Horrekin abiapuntua jarriko dugu eta asmoa da gero lan taldeetan baliatzea.

Ekologismoa ere ez da gaurkoa, baina galdera berriekin dator. Krisi klimatikoa dugu batetik eta oraintxe bertakoa, Zaldibarren gertatu berri dena...

Hamarkada hau klabea izango da. Krisi ekologikoaren kontestuan gaude eta joan gaitezke garai batera non kolapso zibilizatorio bat gerta daitekeen sakoneko eraldaketak egiten ez badira. Eta gaur gaurkoz ez dago zantzurik eraldaketa horiek beharrezko intentsitate eta denboraz datozenik.

Ezin daiteke mugimendu ekologista dimentsionatu, pentsatu, berdin momentu historiko honetan zein beste batean. Uste dugu Euskal Herrian badaukagula beharra buelta bat emateko honi, nola erantzungo zaio Euskal Herritik garai historiko honi? Ekologismoaren planoan egin beharrekoak dimentsio ezberdinak izan ditzake baina bat bada herri mugimendua.

Hau badator, etorriko da olatu berde bat, Greta Thunbergen fenomenoa areagotu egingo da eta Euskal Herrian ere lur hartuko du. Galdera da, guzti hau izango da Euskal Herritik erantzuna emateko kontestu bat ala ez? Izango da zerbait gure herri izaera eta eraldaketa eskala difuminatu dezakeena? Erronka globala baita.

Guk uste dugu, eta horregatik gara independentistak, euskal eskala izan daitekeela eraldaketa eskala oso egoki bat, eta kasu honetan ere bai. Egin dezakegun ekarpen onena Euskal Herritik trantsizio sozioekologikoa martxan jartzea da eta euskal eskala baliatzea aitzindairiak izateko honetan. Gauza asko eskatzen ditu horrek, ordea. Besteak beste, gizarte mugimendu bat agendan jarriko duena gaia eta beharrezko tentsio politikoa jarriko diona gaiari. Hor uste dugu oraindik pixka bat ahul gaudela.

Beste lan lerro bat, tokiko herrigintza. Zertaz ari gara?

Ari gara eskala lokalean auzo, herri, edo eskualde eskalan herrigintzatik egin beharreko lanari buruz eta horretan udalgintza nola jartzen den eraldaketa komunitario baten zerbitzura.

Uste dugu datozen erronka global hauetan behetik gorako dimentsioak inoiz baino garrantzia handiagoa hartuko duela. Hori ia ez diogu guk ezker ikuspegi batetik soilik, gero eta gehiago aipatzen da gobernantza eredua, Europako Batzordearen hainbat programetan ere hitz egiten da berrikuntza sozialaz... Jendea kontziente da eraldaketak egiteko beharko direla egungo molde instituzionalak gainditu eta bestelako prozesu komunitario batzuk aktibatu gizarte zibila eta instituzioak elkarlanean jarriko dituena.

Ezkerreko independentismoa da lehen indar munizipalista herri honetan, Euskal Herriak izan ditzake baldintzak behetik gorako dimentsio honetan aitzindari izateko eta eskala lokaleko lan horretatik ekarpen garrantzitsua egiteko.

Beste eredu bat eraikitzeko?

Ikusi behar da esparru lokaletik, behetik gorako eskala honetan Euskal Herriaren eraikuntzan egin dakioken ekarpena, non eman dezakeen balio erantsi bat. Parte hartzearen paradigma, adibidez, askotan parte hartzea bihurtu da helburu eta ez bitarteko. Nola bihurtzen da, adibidez, udala eragile komunitario eraginkor bat? Nola uztartzen da herri mugimenduarekin instituziogintza hori? Hor badira hainbat gogoeta oso pertinenteak direnak ikusteko garai honetan kultur aniztasunari, dualizazio sozialari, erronka horiei nola eman dakiekeen erantzun bat baita ere maila lokalean.

Iazko ariketan Bizkaia metropolitanoari begirako saio berezia deitu zenuten, zer bide egin du honek?

Tokiko herrigintzaren eremuko atal bat da. Hor badago gure imajinarioan pentsamendu bat, «guk ez dugu balio hirigune handietarako». Nik ez dut konpartitzen ezkerreko indpendentismoak arazo bat duenik eremu urbanotan. Iritsi da gobernatzera Donostian, Iruñean, Gasteizen oso goian dago... Arazoa agian espezifikoa da Bilbo metropolitano horretan eta arazo horrek izan ditzake erro ezberdinak.

Prozesu honetan Bartzelonako Comunekin izan dugu harremana. Kasu honetan Comunek badute proiektu politiko oso bat Barztelonatik pasatzen dena, hiritik hirira. Beraiek planteatzen dute gobernantza mundial bat hiri metropolitanoen arteko sare batetik abiatzen dena eta estatuen eskalak ez duena horrenbesteko garrantzia. Gu ez gara hori, eta nik uste beraiek planteatzen dutela hori independentismoaren antagonismo bezala...

«Munduko hiritarrak»...

Bai hori da, baina pista batzuk ematen ditu hiriguneak eraldaketa eskala gisa kontsideratzearen hautu horrek. Egia da kapitalak baduela hiriguneekiko proiektu bat eta fijazioa hiriguneetan, eta desjabetze prozesuak ari dira esperimentatzen bereziki hiriguneetan. Behar dugu, beraz, proiektu bat hiriguneentzat, nola bihurtzen ditugun hiriguneak eraldaketarako motore. Egia da gure hiri eskala nahiko manejablea izan daitekeela besteekin alderatuz gero eta agian Bilbon ere falta dena da oinari berri bat jartzea abiapuntu honetatik. Adibidez, nola Bilbo edo zonalde hau kontsideratzen dugun eraldaketa eskala eta hasten garen zentzu horretan pentsatzen eta proiektu bat pentsatzen norabide horretan.

EH Bilduren konferentzia munizipalistaren baitan planteatuko da gaia ekainean, salto bat ematea planteatzen da, euskal hirigunea eskala gisa lantzeko eta eraldaketarako motor.

Jaurlaritza Logoa